VAN YÜKSEK GÜVENLİKLİ KAPALI HAPİSHANESİ İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE RAPORU

VAN YÜKSEK GÜVENLİKLİ KAPALI HAPİSHANESİ İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE RAPORU
03/06/2022 tarihinde hükümlü M.A ve F.A‘nın kötü muameleye maruz kaldığı iddiası
nedeniyle kötü muamele ve darp iddialarını araştırmak ve ilgili yetkililerle görüşmek üzere Van
Barosu Hapishane Komisyonu, ÖHD Van Şubesi ve İHD Van Şubesi üyesi avukatlardan
oluşturulan heyetle hapishane ziyareti gerçekleştirilmiştir.
GÖRÜŞME KOŞULLARI
03/06/2022 tarihinde Van Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesine gidilmiş ve mahpuslardan
F.A, M.A ve S.K ile Covid-19 salgını nedeniyle alınan tedbirler dâhilinde avukat-müvekkil
alanının şeffaf bir branda ile ayrılacak şekilde düzenlendiği bir odada görüşülmüştür.
YAŞANAN HAK İHLALLERİ
 Mahpuslardan F.A. ile yapılan görüşmede;
“Kendisinin 6 yıldır, Ağırlaştırılmış Müebbet Cezası ile kurumda olduğu, Spor, sosyal aktivite,
kurs haklarından mahrum bırakıldığı, İdareye yaptığı istek ve başvurularının reddedildiği,
Kendisi ile birlikte diğer mahkûmların hepsinin izole edildiği, Bahçeye çıkışlarda tek
bırakılmanın dayatıldığı ve diğer mahkûmlarla görüşe izin verilmediği, 4 arkadaşının çeşitli
gerekçelerle sürgün edildiği ve eşyalarının kendilerine verilmediği, Verilen yemeğin, az verildiği
vitamin açısından yetersiz yiyeceklerin verildiği, Pandemi koşulları öne sürülerek, kendisinin
kimseyle görüşmesine izin verilmediği, Aile ile görüş 1 saatle sınırlandırıldığı, 2 haftada bir
annesi ile 10 dakika telefon görüşmesi yapabildiği, İstenilen gazeteler verilmemekte, radyolar
toplatılmış ve muhalif kanalların izin verilmediği, Banyo ve elbise temizliği için ancak 1,5 kova
su verilmekte, Elektrik faturası fazla geldiği, Kitap yasakları devam ettiği ( 15 kitaptan fazlası
hücrede bırakılmasına izin verilmediği), Hasta mahpusların hastaneye sevklerinin geciktirildiği,
Son günlerde, mahpusların talepleri dışında, infaz koruma memurları tarafından 5 yıl aynı
hücrede kalanların odalarının değiştirilmesi gerekçesiyle darp ve işkence ile oda değişikliği
yapıldığı, 30 Mayıs 2022 tarihinde zorla oda değişimine tabi tutulması nedeniyle duruma itiraz
ettiğinden infaz koruma memurları tarafından odasından zorla çıkarıldığı, çıkarılırken
kollarının sıkıldığı, kollarında morluklar oluştuğunu, işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı,
bunun üzerine saat 15:00 civarında revir kaldırıldığını ve kendisine oksijen tüpü bağlandığı,
revir muayenesinde yaralanmaları hakkında darp raporu hazırlanıp hazırlanmadığını
bilmediği, Rızası dışında alındığı hücrenin bir yan odasında Cinsel istismar suçundan diğer
odasında ise Fetullahçı Örgüte Üye olmak suçundan hükümlülerin olduğunu, gece saatlerinde
söz konusu iki hükümlünün bilerek kendisine rahatsızlık verecek şekilde sesler çıkardıkları“
 Mahpuslardan M.A. ile yapılan görüşmede;
“30.05.2022 tarihinde hapishane yönetimi tarafından kendi istekleri doğrultusunda oda
değişiklikleri yapmıştır. Oda değişikliği yapıldığı zaman mahpuslarla herhangi bir iletişim
kurmuyorlar. Hapishane yönetimi kendince aynı örgüte mensubu olan kişilerin odalarının yan
yana olmayacağını belirterek sürekli mahpusların odalarını değiştirmektedir. Uzun zamandan
beridir odalarımız boşaltıp diğer örgütlere mensup kişileri yanımızdaki odalara
yerleştirmektedir. Bana ve yanımda bulunan odada bulunan arkadaşıma odalarımızın
boşaltmamız için başgardiyan tarafından bize söylendi. Bende başgardiyan temsilcimiz olan
arkadaş ile görüşün dedim. Temsilci arkadaşı muhatap almadılar. Bunun üzerine bana sen
çıkmazsan seni zorla çıkartacağız dediler. Beni zorla odadan dışarıya çıkarmaya çalıştılar. İki
kolumdan ve ağzımdan tutarak eşyalarımı almama bile fırsat vermediler. Az kalsın kollarımı ve
parmaklarımı kırıyorlardı. Daha önce iki parmağımın arasında oluşan yara iyileşmişti. Ancak
gardiyanlar o yarama basarak tekrar açılmıştır Beni zorla çıkarttıkları için bazı gardiyanlar
ayağıma tekme bazıları ayağıma basıyorlardı. Bunun üzerine ayağım hem şişti hem de
ağrıyordu. Daha sonra beni hastaneye götürdüler. Hastaneye gittiğimizde ayağımı doktora
göstermeye çalıştım. Ancak doktor ayağıma bakmadı bile. Sadece sırtımı baktı. Sırtımda
herhangi bir iz olmamasından dolayı ve doktorun ayağıma bakmaması nedeniyle bana darp
raporu verilmedi. Hastaneden döndükten kısa bir süre sonra ayağım şişti ve kötü bir şekilde
ağrımaya başladı. Bunun üzerine ne kadar ısrar etsem de beni hastaneye ve revire
götürmediler. Ağzımdan tuttukları için sesi kısık şekilde geliyordu. Ayrıca gözlem kurulu
tahliyesi gelen arkadaşların tahliyesi gelmesine rağmen tahliye etmiyorlar. Pandemi bahanesi
ile spor/sosyal aktiviteler engellenmiştir. Halen pandemi gerekçe yapılarak spor/sosyal
aktiviteler yapılmamaktadır.“
 Mahpuslardan S.K ile yapılan görüşmede;
“30.05.2022 tarihinde hapishane yönetimi tarafından kendi istekleri doğrultusunda oda
değişiklikleri yapmıştır. Oda değişikliği yapıldığı zaman mahpuslarla herhangi bir iletişim
kurmuyorlar. Oda değişimleri kendi istekleri doğrultusunda yapıyorlar, aile görüş günlerine
göre yapmıyorlar. Bazı mahpusların aileleri il dışında buraya geliyorlar. Bu sebeple o
arkadaşlarının aileleri genellikle öğleden sonra buraya geliyorlar. Buna rağmen hapishane
yönetimi bu arkadaşların oda görüş saatlerini öğleden önce görüş koymaktadır. Bu sebeple
hem buradaki arkadaşlar hem de ailesi mağdur olmaktadır. Aile görüşlere yetişmemektedirler.
Arkadaşların odası değiştirildikleri zaman orada bulunan bütün arkadaşlar kapıya vurmamıza
rağmen bazı arkadaşalar hakkında idari soruşturma yapılmış bazıları hakkında idari
soruşturma yapılmamıştır. Daha önce öğle yemekleri üç öğün olarak verilirken artık öğlen artık
iki öğün olarak verilmektedir. Yemekler porsiyon olarak da baya azaltılmıştır. İlgili yerlere yazı
yazmamıza rağmen herhangi bir cevap almadık. Artık hastaneye gidildiği zaman kelepçe ile
tedavi edildiklerini ve akşam hastaneye giden mahpusların terlik giyerek götürüldüklerini, artık
terlik, çorap ve iç çamaşırların kantinden almalarını dayatıldığı ve dışardan almadıkları ve
kantinde satılan bu eşyaların çok pahalı satıldıklarını, spor/sosyal aktiveteler pandemi
bahanesi ile kısıtlamanın daha devam ettiğini, suyun limitli olarak verildiği, Diş revirinin sıkıntılı
olduğunu ve sevklerin geç yapıldığını, bu kadar çok sıkıntıların yaşanmasının nedeni olarak
hapishaneye yeni bir müdürün gelmesi ile başladığını, tahliyeleri gelmiş olan mahpusları
gözlem kurulunun hukuksuz şekilde göstermiş olduğu raporlar doğrultusunda tahliyeler
yapılmamakta en son bir mahpusun sayım yapıldığı sırada ayağa kalmaması üzerine tahliyesi
yapılmamış, bir mahpusun ise çok zile bastığını bahane ederek tahliye edilmemiştir”
Hususları tarafımıza aktarılmıştır.
HEYETİN GÖZLEMLERİ
Mahpuslardan F.A.’nın her iki kolunda morluklar oluştuğu, M.A.’nın iki parmağı arasında yara
olduğu gözlemlenmiştir.
İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI
Uluslararası teamüller çerçevesinde “işkence” nitelemesi “acı veya ıstırabın asgari ağırlık
düzeyine ulaşması gerekir (de minimis) ilkesi” esas alınarak tanımlanmaktadır. İlk olarak 1984
tarihli BM Sözleşmesi’nde işkencenin etraflıca bir tanımı yapılmış ve bu tanım diğer ulusal veya
uluslararası belgelere, ulusal veya uluslararası yargı mercilerine de yol göstermiştir. Buna göre,
bir kimseye, kendisinden ikrar veya üçüncü kişiyle ilgili bilgi elde etmek, kendisinin veya
üçüncü bir kişinin işlediği veya işlediğinden şüphelenilen bir fiil nedeniyle onu cezalandırmak,
kendisini veya üçüncü kişiyi korkutmak veya zorlamak amacıyla yahut ayrımcılığa dayanan
herhangi bir sebeple, bir kamu görevlisi veya devlet adına hareket eden bir kişi tarafından veya
bu kişilerin teşviki, rızası veya izniyle üçüncü bir kişi tarafından kasten işlenen ve yöneltildiği
kimseye bedensel ya da ruhsal olarak ağır acı veya ıstırap veren bütün fiiller işkence olarak
tanımlanmıştır.
İnsan hakları Avrupa Sözleşmesinin 3.maddesinde ‘‘Hiç kimse işkenceye, insanlık dışı yahut
onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulamaz ’’denilerek işkence ve sair kötü muameleyi
kısa ve öz biçimde yasaklamış, işkence ve sair kötü muamele yasağının kapsamını 1984 tarihli
Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ndeki tanımın ışığında İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi
içtihatlarıyla belirlemiştir. İHAS’nin 3. maddesi yukarıda da belirttiğimiz üzere, işkence, insanlık
dışı ve onur kırıcı muamele ve ceza kavramlarına yer vermiştir. İşkence yasağı, insanlık dışı ve
küçük düşürücü muameleleri de kapsayan üst kavramdır. İHAM, İHAS 3.madde kapsamındaki
işkence, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele şeklindeki hareketlerin aralarındaki düzey,
yoğunluk, ağırlık ve etkilerine dair farkları gözeterek bu muameleleri birbirinden ayırmaktadır.
İHAM’ a göre bir eylemin ağırlık düzeyi itibarıyla 3. maddenin kapsamına girebilmesi için
muamelenin; süresi, fiziksel ve ruhsal etkileri ve bazı durumlarda, mağdurun cinsiyeti, yaşı ve
sağlık durumu gibi olayın içinde yer alan tüm koşullar değerlendirilir. Eylemin amacının
mağduru aşağılamak ya da küçük düşürmek olup olmadığı sorusu göz önüne alınması gereken
bir unsur olsa dahi böyle bir amacın yokluğu 3. madde ihlalinin kesin olarak bulunmayacağı
anlamına gelmemektedir. Bir bireyi utandıran ya da küçük düşüren, onun insanlık onuruna
saygı göstermeyen ya da saygıyı azaltan ya da bireyin ruhsal ve fiziksel direncini kıracak şekilde
korku, ıstırap ya da aşağılık duygusu uyandıran muamele 3. madde anlamında kötü muamele
olarak değerlendirilmektedir. Aynı zamanda İHAM; Sözleşmenin 3. Maddesi kapsamında
işkence dışındaki diğer kötü muamele uygulamalarında “insanlık dışı, onur kırıcı ve aşağılayıcı”
terimlerini kullanmaktadır. Kararlarda kötü muamelenin 3.Madde ihlaline yol açması
için “fiziksel yaralamaya ya da yoğun bir fiziksel veya ruhsal acı veya ıstıraba sebebiyet
vermiş olması” ya da “küçük düşürme veya ıstırabın, meşru bir muamele veya cezada zorunlu
olarak bulunan küçük düşürme veya ıstırap düzeyinin ötesine geçmesi gerektiği”
açıklanmaktadır.
5275 Sayılı Kanunun “Hapis cezasının infazında gözetilecek ilkeler” başlıklı 6. Maddesinin 1.
Fıkrasının b bendinde “Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin düzenli bir yaşam sürdürmeleri
sağlanır. Hürriyeti bağlayıcı cezanın zorunlu kıldığı hürriyetten yoksunluk, insan onuruna
saygının korunmasını sağlayan maddî ve manevî koşullar altında çektirilir.” Denilmek suretiyle
mahpusların hapishanede tutulma koşullarının insan onuru ile bağdaşacak koşullar altında
olması gerektiği düzenlenmiştir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Avrupa Cezaevi Kuralları hakkında (2006) 2 nolu Tavsiye
Kararında özgürlüğünden yoksun bırakılmış olan herkesin cezalandırılmalarına veya
tutuklanmalarına hükmedilen kararla yasal olarak ellerinden alınmayan tüm haklara sahip
olmaya devam ettiği, bu nedenle özgürlüğünden yoksun bırakılmış herkese insan haklarına
saygı çerçevesinde davranılması gerektiği belirtilmiştir. Bununla birlikte mahpuslara sağlanan
barınma ve özellikle uyku koşulları insan onuruyla ve mümkün olduğunca özel hayatın
gizliliğiyle bağdaşması gerektiği, iklim koşulları ve özellikle metrekaresi, havanın küp hacmi,
aydınlatma, ısıtma ve havalandırma açısından sağlık ve hijyenin gereklerine uygun olması
gerektiği vurgulanmıştır.
İHAM içtihatlarında da devletin bir kişinin insan onuruna saygı ile bağdaşır koşullarda
alıkonulmasını güvence altına almak zorunda olduğu ve kişiye uygulanan tedbirin infazında
izlenecek tutum ve yöntemin, kişiyi tutuklamanın doğasında kaçınılmaz olarak var olan ıstırap
düzeyini aşan bir yoğunlukta sıkıntı ve zorluğa maruz bırakmaması gerektiği vurgulanmaktadır.
Şunu da hatırlatmak gerekir ki işkence suçu doğrudan soruşturulacak ve kovuşturulacak
suçlardan olduğundan işkence suçunu işleyen memur ve diğer kamu görevlilerinin
soruşturulması için izin alınmasına gerek olmayacaktır. Ayrıca belirmek gerekir ki TCK m.94/6
uyarınca işkence suçu zamanaşımına uğramamaktadır.
SONUÇ
1. Devletler, taraf oldukları sözleşmelerde yer verilen işkence yasağını da göz önünde
bulundurarak, keyfi oda değişimlerine tabi tutma, itiraz edenleri zorlama şeklindeki işkence ve
kötü muamele uygulamasına tamamen son vermeli ve hapishanelerde işkencenin önlenmesi
için gerekli tedbirleri almalıdır. Bu husus, devletlerin işkence ve diğer insan hakları ihlallerinin
önlenmesine dair aktif yükümlülüklerinin bir gereğidir. Ortaya bir hak ihlali çıktığında, bu
hususun etkin soruşturulması ve sorumluların yaptırımla karşı karşıya bırakılacağı yargılama
süreçlerinin gerçekleştirilmesi de söz konusu aktif yükümlülüğün bir parçasıdır. Bu anlamda
keyfi oda değişimlerine tabi tutma, itiraz eden mahpusların zorlanması ile yapılan kötü
muamele bir hak ihlalidir ve suçtur. Yukarıda belirtildiği gibi 5237 Sayılı TCK’nın 94.
maddesinde de suç fiilleri arasında sayılmıştır. Haliyle, işkence ve kötü muameleye maruz
kaldığını iddia eden kişinin, yaşanan hak ihlalinin soruşturulmasını isteme, bir başka anlatımla
sorumlularla ilgili şikâyette bulunma hakkı vardır. Bu hakkın en etkin ve sonuç alıcı şekilde
kullanımının sağlanması gerekmektedir.
2. İncelemeler neticesine göre mahpusa karşı işkence ve kötü muamele uygulayanlar, kasti ve
ihmali bulunanlar hakkında soruşturma başlatılmalı ve haklarında başlatılan adli soruşturmada
etkin bir şekilde yürütülmelidir.
3. İşkence ve kötü muameleye dönüşen keyfi oda değişimlerine zorlama, Ceza İnfaz
Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmeliğin ilgili
hükümlerinin Anayasa’ya, başta AİHS olmak üzere Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası
sözleşmelere aykırılık teşkil ettiği dikkate alınarak insan onurunu zedelemeyen ve keyfi
uygulamaların önüne geçebilecek yasal düzenlenmelerin yapılması gerekmektedir.
Sürecin takipçisi olduğumuzu kamuoyuna saygılarımızla bildiririz. 04/07/2022
ÖHD VAN ŞUBESİ
İHD VAN ŞUBESİ
VAN BAROSU HAPİSHANE KOMİSYONU