GÖSTERİ, TOPLANTI VE YÜRÜYÜŞ YASAKLARININ TESPİTİNE VE BU SÜREÇTE YAŞANAN HAK İHLALLERİNE İLİŞKİN RAPOR!

VAN İLİNDE 2911 SAYILI KANUN UYARINCA UYGULANAN GÖSTERİ, TOPLANTI VE YÜRÜYÜŞ YASAKLARININ TESPİTİNE VE BU SÜREÇTE YAŞANAN HAK İHLALLERİNE İLİŞKİN RAPORDUR

GİRİŞ

21 Kasım 2016 – 24 Temmuz 2022 tarihleri arasında 15 günde bir zincirleme bir şekilde uzatılarak uygulanan eylem ve etkinlik yasaklarının sonuçları ve bu süreçte yaşanan hak ihlallerinin tespiti ve raporlaştırılması amacıyla İnsan Hakları Derneği Van Şubesi, tarafından basın taraması yapılmış ve sonucunda bu rapor tanzim edilmiştir.

RAPORUN AMACI

21 Kasım 2016 – 24 Temmuz 2022 tarihleri arasında 15 günde bir zincirleme bir şekilde uzatılarak uygulanan eylem ve etkinlik yasakları sırasında meydana gelen hak ihlallerini kamuoyunun bilgisine sunmaktır.

YÖNTEM

Bu rapor İnsan Hakları Deneği Van Şubesi tarafından basında yer alan gözlem ve tespitler ile resmi kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan açıklamalara dayanmaktadır.

RAPORLANAN OLAYLAR

1. 15 Temmuz 2016 tarihinde ülkede yaşanan darbe girişimi sonrasında 20 Temmuz 2016’da Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hal ilan edildi. 21 Temmuz 2016 saat 01:00 itibarıyla olağanüstü halin geçerli olması Türkiye Büyük Millet Meclisinde 115’e karşı 346 oyla kabul edildi. 20 Temmuz 2016 tarihinde ilan edilip 7 kez uzatılan olağan üstü hal uygulaması iki yılın ardından 18 Temmuz 2018’de tamamen kaldırıldı.
2. O dönemde yürürlükte bulunan Anayasanın 121. Maddesine göre ‘’olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda kanun hükmünde kararname çıkarabilir.’’ Bakanlar Kurulu bu maddeden aldığı hak ve yetki ile iki yıllık OHAL süresince toplam 36 KHK yayınladı.
3. Ülke genelinde yaşanan OHAL uygulaması en ağır etki ve sonuçlarını ülkenin doğu ve güneydoğu Anadolu bölgesinde kendini hissettirdi. Belediyelere kayyım atanması uygulamaları, kişilerin KHK ile işten ihraç edilmesi, gazete, dergi, dernek ve vakıfların kapatılması, uzun gözaltı ve tutukluluk süreleri gibi uygulamalar bu dönemde had safhaya ulaştı.
4. Ülke genelinde yaşanan olağanüstü hal koşulları Van ilinde farklı bir boyuta taşındı belirtilen tüm ihlallerin ve yanlış uygulamaların yanına bir de 21 Kasım 2016 tarihinde valilik tarafından 15 günlük eylem ve etkinlik yasağı kararı ile başlayan yaklaşık 7 yıl boyunca devam eden sürekli eylem ve etkinlik yasağı eklendi. Bu uygulama ile Türkiye ve Dünyada örneği olmayan bir süreç yaşandı. Eylem ve etkinlik yasağı süresince il genelinde STK ve siyasi partilerin yapmak istediği bütün eylem, etkinlik ve basın açıklamaları yasaklanarak kurum, kuruluş ve STK’ların demokratik eylem haklarını kullanmaları engellendi.
5. Van ilinde ilk eylem ve etkinlik yasağı 2016 yılında başladı dönemin valisi kentteki tüm eylem ve etkinlikleri yasaklamayı başarmıştı. 2016 yılında 15 günlük yasaklar ile valilik, il genelinde bütün eylem ve etkinlikleri izne bağlamış ama eylem, etkinlik ve basın açıklamaları için yapılan bütün başvurular hakkında da ret kararı vermiştir. Önce 15 günlük yasaklar ile başlayan eylem ve etkinlik yasakları Pandemi döneminde daha uzun süreli oldu ve 2016 yılından 2022 yılının temmuz ayına kadar tüm yıla yayılarak devam etti. 2022 yılının temmuz ayında valinin değişmesi ile tüm yıla yayılan kesintisiz yasaklar yerine eylem ve etkinliğin yapılacağı süreyi kapsayan 3-4 günlük eylem ve etkinlik yasağı kararları alındı. Herhangi bir Sivil Toplum Kuruluşu veya siyasi parti eylem, etkinlik veya basın açıklaması yapacağını açıkladığı anda 3-4 günlük eylem ve etkinlik yasağı kararı verilmeyi başlandı.
6. Eylem ve etkinlik yasakları gerekçe gösterilerek birçok gazetecinin haber yapması engellendi ve gazeteciler gözaltına alındı. Yine birçok STK temsilcisi ve gazeteci bu yasakları ihlal ettikleri gerekçesiyle yargılandı. ‘’2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa muhalefet’’ suçlamasıyla yargılanan STK temsilcileri ve gazeteciler yargılama sonunda beraat etti. Gazetecileri zor durumda bırakan bir başka konu ise haberler hakkında verilen erişim engeli kararları oldu. 
7. Bu yasaklamaların bilançosu çok sayıda kişinin darp edilmesi, gözaltına alınması olur. Gazeteciler darp edilirken ve eylem etkinlik yasakları nedeniyle siyasi parti ve STK üyelerine de yasayı ihlal ettiği gerekçesiyle dava açıldı ve birkaçına da para cezası kesildi; ancak Anayasa Mahkemesi, açıkladığı kararla daha önce haklarında idari para cezası verilen Halkların Demokratik Partisi Çaldıran İlçesi yöneticilerine dönük kararı bozdu ve uygulamayı bir ihlal olarak değerlendirdi. Öte yandan Van Barosu, eylem ve etkinlik yasaklarına karşı 2018’de dava açtı. 2021 yılına kadar yasaklara ilişkin sayısız dava açıldı. Davaların tamamının reddedilmesinin ardından Van Barosu tarafından Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvurular da reddedildi. Erzurum Bölge İdare Mahkemesi’ne yapılan istinaf başvuruları da reddedildi.
8. İnsan Hakları Derneği Van Şubesi’nin İstanbul’da yapılan ‘’Cumartesi İnsanları’’ eylemlerine destek amacıyla başlattığı her cumartesi yapılan eylemlerin engellenmesiyle Van’da eylem etkinlik yasakları yeniden gündeme geldi. 2023 yılının Ağustos ayından bu yana İHD Van Şubesi tarafından yapılmak istenen destek eylemleri engellemelerle karşı karşıya kaldı. İstanbul’da ‘’Cumartesi İnsanları’’ eylemlerine yönelik engellemelerin kalkmasıyla beraber İHD Van Şubesi de destek eylemini şube önünde gerçekleştirdi.
9. İnsan Hakları Derneği Van Şubesi tarafından 29/07/2023 tarihinde karar alınarak Cumartesi Anneleri/İnsanlarına destek amacıyla her hafta cumartesi etkinlik yapma kararı alınmıştır. 29/07/2023 tarihli cumartesi anneleri/insanlarına destek amacıyla sokakta basın açıklaması gerçekleştirilmiştir. Daha sonra valilik tarafından 04/08/2023 tarihinde yasaklama kararlarının ilki verilmiş ve 17 hafta boyunca valilik tarafından verilen eylem ve etkinlik yasağı silsilesi başlamış oldu.
10. İnsan Hakları Derneği Van Şubesi tarafından gerçekleştirilen destek eylemleri sırasında kolluk kuvvetleri insan hakları aktivistlerini fiili olarak gözaltında tutmuş, dernek binasının dışına çıkmalarına müsaade etmemiş ve yer yer de sözlü ve fiziki saldırılarda bulunmuştur. Tüm bu çaba ve mücadele sonucunda 11 Kasım 2023 tarihinde Galatasaray Meydanı Cumartesi Anneleri/İnsanlarına açılmıştır. 8 Aralık 2023 tarihinde İnsan Hakları Derneği Merkez Yürütme Kurulu karar alarak her hafta şubeler tarafından gerçekleştirilen Cumartesi Anneleri/İnsanlarına destek eylemlerinin sonlandırmıştır. 18 hafta boyunca Van ilinde gerçekleştirilmek istenen destek eylemlerinin 17’si Van Valiliğinin eylem ve etkinlik yasağı kararları ile engellenmiştir.
11. İnsan Hakları Derneği Van Şube tarafından yapılan destek eylemleri sırasında Valilik tarafından alınan yasaklama kararları Cuma gecesinden başlatılıp Pazar gecesi sonlanacak şekilde hukuk mühendisliği sonucunda verilen yasaklama kararları olduğundan dolayı şube yönetimi tarafından bu eylem ve etkinlik yasaklarına karşı herhangi bir hukuki yola başvurulamamıştır. Ancak; 05/10/2023 tarihli yasaklama kararı 4 günlük alınmış olup dernek tarafından bu karara karşı yürütmeyi durdurma talepli dava açılmıştır. Van 2. İdare Mahkemesi dava hakkında ret kararı vermiş, karara karşı dernek tarafından Erzurum Bölge İdare Mahkemesi nezdinde istinaf kanun yoluna başvuru gerçekleştirilmiş ve istinaf incelemesi bu raporun hazırlandığı tarihte devam etmektedir.
12. Van ilinde alınan yasaklama kararları bunlarla sınırlı kalmamıştır. Ülkede gelişen herhangi bir olayda eylem etkinlik yasakları kararının alındığı iller arasında Van her zaman ilk sırada gelmiştir.
13. 31 Mart 2024 yerel seçimlerinin hemen ardından kamuoyunda mazbata krizi olarak adlandırılan olaylar gelişmiştir. Yerel seçim sonucunda mazbatanın birinci olan DEM Parti’nin adayı Abdullah ZEYDAN’a değil de seçimde ikinci olan AKP’nin adayı Abdulahat ARVAS’a verilmesine il seçim kurulunca karar verilmiştir. Bu kararın hemen ardından da valilik tarafından 02/04/2024 tarihinde 15 günlük eylem ve etkinlik yasağı kararı verilmiştir. Bu yasak sırasında demokratik bir toplumun gereği olan eylem ve etkinlik haklarının kullanan onlarca vatandaş gözaltına alınmış, onlarcasına kötü muamele ve işkence edilmiştir.
14. 3 Haziran 2024 tarihinde İçişleri Bakanlığı tarafından Hakkari Belediyesine Kayyım atanmasının ardından yine Van Valiliği tarafından 3 Haziran 2024 tarihinde 7 günlük eylem ve etkinlik yasağı kararı verilmiştir.

EYLEM VE ETKİNLİK YASAKLARI SIRASINDA YAŞANAN HAK İHLALLERİNE İLİŞKİN GÖZLEM VE TESPİTLER

1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddesi ifade özgürlüğünü şu şekilde düzenlemektedir: “Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar.
2. Anayasanın 26. maddesinin 1. fıkrasına göre “Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar.
3. 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu 3. maddesi “herkes önceden izin almaksızın, silahsız ve saldırısız olarak kanunların suç saymadığı belirli amaçlarla toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olduğu” hükmünü içermektedir.
4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşme’nin 14. Maddesi “Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır.” Hükmünü düzenlemiştir.
5.  Anayasa Madde 10: “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.” Hükmünü düzenlemektedir.

Tüm bu uluslararası ve ulusal mevzuat; AİHM kararları, yasal içtihatlar dikkate alındığında ortaya çıkan ihlaller ve tespitler şu şekildedir:

• İdari makamlarca hukuksal olmayan kararlar neticesinde uygulanan yasaklarla ifade özgürlüğü hakkı ihlal edilmiştir.
• Kanuna aykırı uygulamalar ile yapılan gözaltılar ile kişi güvenliği ve özgürlük hakkı ihlal edilmiştir.
• Yasal düzenlemelere aykırı olarak verilen yasak kararları ve bu kararların uygulanması; görevi kötüye kullanma, kişi hürriyetinden yoksun bırakma ve seyahat hürriyetini engel suçlarının oluşmasına yol açmıştır.

Yaptığımız tespitleri kamuoyunun bilgisine sunuyoruz. 08/06/2024

İNSAN HAKLARI DERNEĞİ VAN ŞUBESİ