31 MART 2024 TARİHİNDE YAPILAN MAHALLİ İDARELER SEÇİMİ SONRASINDA VAN İLİNDE MEYDANA GELEN HAK İHLALLERİ RAPORUDUR

GİRİŞ

31 Mart 2024 tarihinde yapılan Mahalli İdareler Seçimleri sonrasında Van ilinde; İnsan Hakları Derneği Van Şubesi, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği, Van Barosu İnsan Hakları Merkezi tarafından gözlemler yapılmış ve bu gözlemler neticesinde tespit edilen hukuka aykırılıklar ve hak ihlalleri rapor haline getirilmiştir.

RAPORUN AMACI

31 Mart 2024 tarihinde yapılan Mahalli İdareler Seçimleri akabinde 2 Nisan 2024 tarihinde Van İl Seçim Kurulunun Mazbatanın Van Büyükşehir Belediye Seçimlerinde birinci olan DEM Parti adayı Abdullah ZEYDAN’a değil de seçimde ikinci olan AKP adayı Abdulahat ARVAS’a verilmesi kararı sonrasında Van ilinde yapılan gösteri ve yürüyüşler sırasında meydana gelen hak ihlallerini kamuoyunun bilgisine sunmaktır.

YÖNTEM

Bu rapor İnsan Hakları Deneği Van Şubesi, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği, Van Barosu İnsan Hakları Merkezi yöneticileri, gönüllüleri ve gözlemcileri tarafından alanda yapılan tarafsız gözlem ve tespitler ile resmi kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan açıklamalara dayanmaktadır.

RAPORLANAN OLAYLAR

1. 31 Mart 2024 tarihinde yapılan Mahalli İdareler Seçimi sonucunca Van Büyükşehir Belediyesi ve 13 İlçe Belediyesinde kesin olmayan sonuçlara göre DEM Partinin adayları seçimi kazanmıştır. 2 Nisan 2024 tarihinde Van İl Seçim Kurulunun kararı ile Van Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı Mazbatasının memnu haklarının iade edilme kararının kesinleşmediği gerekçesi ile seçimde birinci olan DEM Partinin adayı Abdullah ZEYDAN’a değil de seçimde ikinci olan AK Partinin adayı Abdulahat ARVAS’a verilmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. Bu kararın kamuoyuna yansıması sonrasında Van halkı demokratik tepkisini ortaya koymak ve bu kararı protesto etmek amacıyla başta DEM parti binasının bulunduğu sokak olmak üzere şehrin meydan, cadde ve sokaklarına çıkmıştır.
2. 2 Nisan 2024 tarihinde DEM Parti İl Binası ve çevresinde gözlem yapılmıştır. Yapılan gözlemler sonucunda aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir:
   1. Dem Parti İl Binasına çıkan tüm sokaklar TOMA, Zırhlı Araç ve Çevik Kuvvet Ekiplerince kapatılmıştır. Parti binası ve bahçesinde bulunan yüzlerce kişi bu alanlarda fiili olarak gözaltında tutulmuş bireysel bir şekilde alandan ayrılmalarına dahi müsaade edilmemiştir.
   1. Akabinde DEM Parti Van Büyükşehir Belediye Başkan Adayı Abdullah ZEYDAN ve parti yöneticileri parti binasında kendilerine desteğe gelen vatandaşlarla beraber şehrin en yoğun caddesi olan cumhuriyet caddesine yürümek ve orada destek amacıyla bulunan kitle ile buluşmak için girişimde bulunmuştur. Kolluk bu yürüyüşün başlamasıyla beraber kitleye tazyikli su ve biber gazı ile müdahale edip dağıtmaya çalışmıştır. Kolluk tarafından yapılan orantısız müdahale sonucunda yüzlerce kişi parti binasına sığınmış ve kolluğun müdahalesi burada da devam etmiştir. Parti binasının içine kadar biber gazı ve tazyikli su sıkılmıştır. Parti binasında bulunan milletvekilleri, belediye başkan adayları, parti yöneticileri ve destek amaçlı orada bulunan herkes biber gazı ve tazyikli sudan etkilenmiş ve kötü muameleye maruz bırakılmışlardır. Bu müdahaleler sırasında onlarca kişi de orantısız bir şekilde zor kullanılmak suretiyle ve kötü muamele edilerek gözaltına alınmıştır. birçok kişi biber gazı fişeğinin bedenine isabet etmesi sonucunda yaralanmıştır.
   1. Yapılan tüm görüşme ve taleplere rağmen DEM Parti il binası etrafında bulunan polis ablukası kaldırılmamış ve gün boyu parti binası ve çevresinde bulunan kitle zor kullanılmak suretiyle dağıtılmaya çalışılmıştır.

• 2 Nisan 2024 tarihinde Cumhuriyet Caddesi, Kazım Karabekir Caddesi, İki Nisan Caddesi, Zübeyde Hanım Caddesi, Milli Egemenlik Caddesi, On Beş Temmuz Şehitleri Caddesi, Vali Sokak, Beşyol Meydanı ve bu mekanların çevresinde bulunan sokaklarda gözlem yapılmıştır. Yapılan gözlemler sonucunda aşağıdaki hususlar tarafımızca tespit edilmiştir:
• Van halkı Van İl Seçim Kurulunun kararına karşı DEM Parti ve Abdullah ZEYDAN’ı desteklemek amacıyla meydan, cadde ve sokaklara inmiştir. Bu sırada şehrin ana arterlerinin neredeyse tamamı TOMA, Zırhlı Araç ve Çevik Kuvvet Ekiplerince kapatılmıştır.
• Demokratik protesto ve gösteri hakkını kullanmak için alanda bulunan vatandaşlara kolluk kuvvetlerince orantısız bir şekilde müdahale edilmiş ve müdahaleler sonucunda birçok kişi darp edilerek gözaltına alınmıştır. Gösteri ve protestoların olduğu her alanda vatandaşlara yoğun bir şekilde biber gazı ve tazyikli su sıkılmak suretiyle müdahale edilmiştir. Bu müdahaleler sonucunda şehrin cadde ve sokakları karışmış günlük hayat sekteye uğramıştır. Beşyol Meydanı, Cumhuriyet Caddesi, Kazım Karabekir Caddesi ve çevresindeki sokaklarda bulunan işyerlerinin neredeyse tamamı kepenklerini kapatmak zorunda kalmıştır.
• Yapılan gösteri ve müdahaleler sebebiyle şehrin cadde ve sokaklarında bulunan kaldırımlar ve peyzaj çalışmaları zarar görmüş ve kullanılamaz hale gelmiştir.
• 2 nisan 2024 tarihinde basına ve sosyal medyaya yansıyan görüntülerden anlaşılmıştır ki şehirde yaşanan gösteri ve müdahalelere ilişkin gözlem yapmak isteyen avukatlara kolluk tarafından müdahale edilmiş ve bu müdahale sırasında Av. Eren BASKIN, Av. Ozan BAŞDİNÇ ve birçok vatandaş göz altına alınmıştır. Gözaltına alınan avukatlar ve vatandaşlara kötü muamele edilmiş orantısız güç kullanılarak gözaltılar gerçekleştirilmiştir.
• Gündüz vakti devam eden gösteri, protesto ve müdahaleler gece boyunca da sürmüş ve şehrin ana arter, meydan, cadde ve sokaklarının yanı sıra ara mahallelere de sıçramış ve onlarca vatandaş gözaltına alınmıştır.
• Gösteri ve protestoların devam ettiği sırada Van Valiliği tarafından 02/04/2024 tarih 23:45 saatinde 03/04/2024-17/04/2024 tarihleri arasında geçerli olmak üzere gösteri, toplantı ve yürüyüş yasağı kararı ile birlikte şehre giriş ve çıkış yasağı kararı verilmiştir.

• 3 Nisan 2024 tarihinde DEM Parti tarafından; DEM Parti Eş Genel Başkanları Tülay HATİMOĞULLARI ve Tuncer BAKIRHAN, TİP Genel Başkanı Erkan BAŞ, DEM Parti Milletvekilleri, CHP Milletvekilleri, TİP Milletvekilleri, Leyla ZANA ve Başak DEMİRTAŞ’ın da katıldığı bir destek etkinliği gerçekleştirilmiştir. Bu etkinlikte yapılan gözlemler sonucunda aşağıdaki hususlar tarafımızca tespit edilmiştir:
• Etkinliğin yapılacağı cumhuriyet caddesi TOMA, Zırhlı Araç ve Çevik Kuvvet Ekiplerince kapatılmıştır. Van Valiliğinin 02/04/2024 tarihli gösteri, toplantı ve yürüyüş yasağı kararı gerekçe gösterilerek destek eylemlerine müsaade edilmemiş ve kitleye dağılması için kolluk kuvvetlerince yine biber gazı ve tazyikli su ile müdahale edilmiştir. Bu müdahaleler sırasında milletvekilleri, parti yöneticileri dahil birçok kişi kötü muameleye maruz kalmış ve yüzlerce vatandaş gözaltına alınmıştır.

• 3 Nisan 2024 tarihinde Van Adliyesi önünde TBB Başkanı Erinç SAĞKAN, Bölge Baro Başkanları, İnsan Hakları Derneği Bölge Şube Başkanları, Özgürlükçü Hukukçular Derneği Eş Başkanı ve Bölge Şube Başkanları ve diğer Sivil Toplum Kuruluşları Bölge Temsilcilikleri Başkanlarının ve avukatların olduğu yoğun katılımlı bir basın açıklaması gerçekleştirilmiştir. Bu etkinlikte yapılan gözlemler sonucunda aşağıdaki hususlar tarafımızca tespit edilmiştir:
• Van Barosu binasında toplanan katılımcılar Van Adliyesi önüne yürüyerek basın açıklamasını orada gerçekleştirmiştir. Basın açıklamasında konuşan TBB Başkanı Av. Erinç SAĞKAN ve Av. Sinan ÖZARAZ Van İl Seçim Kurulu kararının hukuka aykırı olduğunu ve halkın sandığa yansıyan iradesinin tanınması gerektiğini ifade etmişlerdir. Basın açıklamasının gerçekleştirilmesinden sonra kitle sorunsuz bir şekilde dağılmıştır. Akabinde şehir merkezinde yaşanan olayları gözlemlemek maksadıyla şehir merkezine yürüyen avukatlara kolluk kuvvetlerince orantısız bir şekilde müdahale edilmiştir. Bu müdahaleler sırasında Av. Ebru DEMİRTEPE, Av. Medeni GÜR, Av. Mustafa ÖZORAL, Av. Murat ÖZÇİÇEK, Av. Leyla KAPLAN KERTİŞ, Av. Lokman EMEN, Av. Ümit ŞAVAŞAN ve Gazeteci Medeni MAMEDOĞLU darp edilerek ters kelepçe  ile gözaltına alınmıştır.
• 3 Nisan 2024 tarihinde saat 18:30 sıralarında Yüksek Seçim Kurulu, Van İl Seçim Kurulu kararını ortadan kaldırarak mazbatanın seçimde birinci olan DEM Parti adayı Abdullah ZEYDAN’a verilmesine karar vermiştir. Bu kararın akabinde şehirdeki kolluk kuvveti ablukası kaldırılmış ve şehir halkı bu kararı kutlamak için şehrin meydan cadde ve sokaklarına inmiştir.

• Van İl Seçim Kurulunun kararı ile Yüksek Seçim Kurulunun kararı arasında geçen sürede Van ilinde yaşanan olaylar ve müdahaleler sırasında toplam 264 kişi darp edilerek gözaltına alınmıştır. Gözaltına alınanlardan adliyeye sevk edilenlerden 27’si tutuklanarak cezaevine gönderildi.

• 1 nisan ve 3 nisan arasında Van ilinde meydana gelen gösteri ve müdahaleler sebebiyle şehrin ana arter cadde ve meydanları kullanılamaz hale gelmiş, günlük hayat sekteye uğramış, şehrin esnafları işyerlerini açamamış ve ticari hayat da sekteye uğramıştır.

YAPILAN EYLEMLERDEKİ HAK İHLALLERİ, GÖZLEM VE TESPİTLER

1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10. maddesi ifade özgürlüğünü şu şekilde düzenlemektedir: “Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar.
2. Anayasanın 26. maddesinin 1. fıkrasına göre “Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar.
3. 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu 3. maddesi “herkes önceden izin almaksızın, silahsız ve saldırısız olarak kanunların suç saymadığı belirli amaçlarla toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olduğu” hükmünü içermektedir.
4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşme’nin 14. Maddesi “Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır.” Hükmünü düzenlemiştir.
5.  Anayasa Madde 10: “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.” Hükmünü düzenlemektedir.

Tüm bu uluslararası ve ulusal mevzuat; AİHM kararları, yasal içtihatlar dikkate alındığında ortaya çıkan ihlaller ve tespitler şu şekildedir:

• İdari makamlarca hukuksal olmayan kararlar neticesinde uygulanan yasaklarla ifade özgürlüğü hakkı ihlal edilmiştir.
• Kanuna aykırı uygulamalar ile yapılan gözaltılar ile kişi güvenliği ve özgürlük hakkı ihlal edilmiştir.
• Yasal düzenlemelere aykırı olarak verilen yasak kararları ve bu kararların uygulanması; görevi kötüye kullanma, kişi hürriyetinden yoksun bırakma ve seyahat hürriyetini engel suçlarının oluşmasına yol açmıştır.

Yaptığımız tespitleri kamuoyunun bilgisine sunuyoruz. 08/04/2024

İNSAN HAKLARI DERNEĞİ VAN ŞUBESİ

ÖZGÜRLÜK İÇİN HUKUKÇULAR DERNEĞİ VAN ŞUBESİ

VAN BAROSU İNSAN HAKLARI MERKEZİ