Covid-19 Pandemisi Sürecinde Ekonomik ve Sosyal Haklar Raporu

Derneğimiz Ekonomik ve Sosyal Haklar Komisyonu ile Dr. Nail Dertli’nin birlikte hazırladığı “Covid-19 Pandemisi Sürecinde Ekonomik Sosyal Haklar Raporu

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin kabul edilişinin 72. yılı olan 2020 yılında tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisinin yol açtığı siyasal, sosyal, ekonomik temelli küresel kriz, uzun yıllardır insan hak ve özgürlükleri alanında faaliyette bulunan İnsan Hakları Derneği’ne de çalışma hakkı, yoksulluk ve işsizlik temelli yoğun bir başvuru yapılmasına neden olmuştur. Bu raporda İHD’ye yapılan bu başvurulardan hareketle, pandemi sürecinin işsizlik, yoksulluk ve çalışma hakkı gibi ekonomik ve sosyal haklara etkilerinin genel bir değerlendirilmesi yapılmış ve mevcut olumsuz durumun ortadan kaldırılması için derneğimizin önerileri insan hakları perspektifinden sunulmuştur.

Derneğimiz Ekonomik ve Sosyal Haklar Komisyonu ile Dr. Nail Dertli’nin birlikte hazırladığı “Covid-19 Pandemisi Sürecinde Ekonomik Sosyal Haklar” raporuna göre;

• Uzun yıllardır insan hak ve özgürlükleri alanında faaliyette bulunan İnsan Hakları Derneği, pandemi döneminde tarihinde hiç olmadığı kadar yoğun bir şekilde ekonomik ve sosyal haklara ilişkin hak ihlali başvurularıyla karşı karşıya kalmaktadır.
• TÜİK pandemi döneminde işsizlik oranlarında düşüş açıklasa da, işgücü piyasasındaki durum tam tersidir. Özellikle Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında işsizlikte çok büyük artış olmuştur.
• Pandemiye karşı uygulamaya konulan ekonomik istikrar kalkanı paketinin büyük çoğunluğunu kullandırılan krediler ve borç ertelemeleri oluştururken, iş ve gelir kaybı yaşayan yurttaşlara sağlanan doğrudan gelir desteklerinin tutarı son derece düşüktür. Yurttaşlara yönelik nakdi destekler için ayrılan kaynağın azlığı, pandeminin özellikle en kırılgan gruplar üzerindeki ekonomik ve sosyal tahribatını derinleştirmektedir.
• Pandemi nedeniyle yurttaşlara sağlanan nakdi desteklerin ana kaynağı işsizlik sigortası fonudur.
• Katı Hak Kazanma Koşulları Nedeniyle kayıtlı çalışan işçilerin bile %36’sı kısa çalışma ödeneğinden yararlanamamıştır.
• İşsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteklerinin ücretleri ikame etme oranı düşük olduğu için, çalışanların ücretlerinde ortaya çıkan kayıplar telafi edilememiştir.
• Pandemi döneminde yoksul haneler için gıda ve temel tüketim maddelerine erişim bile çok zorlaşmıştır. Özellikle sabit giderlerini karşılamakta zorlanan haneler, elektrik-su, kira gibi sabit giderleri nedeniyle sürekli büyüyen bir borcun altında ezilmektedirler.
• Pandeminin en fazla etkilediği kesimlerin başında kadınlar ve engelliler gelmektedir. Pandemiyle birlikte kadın yoksulluğu artmıştır. Pandemiyle birlikte kadınların hane içindeki bakım yükleri daha da artmıştır.
• Pandemiden çok fazla etkilenmesine rağmen nakdi desteklerden yararlanamayan bir grup da esnaf ve bağımsız çalışanlardır.
• Kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteğinden yararlanan çalışanların uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin primleri yatırılmadığı için ödenekten yararlandıkları süreler emeklilik hakkı başta olmak üzere prim gün sayısında dikkate alınmayacaktır. Bu durum özellikle güvencesiz, süreksiz işlerde çalışanların emeklilik, malullük gibi sosyal güvenlik haklarından yararlanmalarını daha da zorlaştırmaktadır.
• Sosyal devlet ilkesi gereği vatandaşlarına asgari bir yaşam düzeyi sağlamak mükellef olan devlet sorumluluğunu yerine getirememiştir. Onun yerine bu boşluğu kardeş aile kampanyası gibi kampanyalarla HDP veya askıda fatura ve benzeri uygulamalar ile CHP’li Büyükşehir Belediyeleri doldurmaya çalışmıştır.
• Çalışanlar iş ve gelir kayıplarına karşı korunamadığı gibi, işyerlerinde de virüse karşı korunamamaktadır. Geride kalan 7,5 aylık sürede Covid-19’a bağlı en az 368 çalışan yaşamını yitirmiştir. SGK, Covid-19’un iş kazası meslek hastalığı olarak bildirilmesini engelleyerek iş cinayetlerinin kaydının tutulmasını da engellemektedir.
• Türkiye onayladığı uluslararası sözleşmelere aykırı davranmaktadır. Bununla birlikte çok sayıda ILO sözleşmesini onaylamamış ve onayladığı bazı sözleşmelere de çekinceler koymuştur.